تمدن جیرفت،کهن ترین تمدن جهان

تمدن جیرفت،کهن ترین تمدن جهان

تمدن جیرفت اسرار امیز ترین تمدن جهان،تمدنی که با کشف آن باید تاریخ ایران و جهان از نو نوشته شود.چرا که تا پیش از کشف تمدن جیرفت تصور میشد سومر در بین النهرین قدیمی ترین تمدن جهان است.اما در دهه  80بر اثر سیلاب رود خانه هلیل روددر شهر جیرفت  تمدنی بسیار کهن تر از سومر نمایان شد.در کتیبه های بین النهرین همواره به تمدنی اسرار امیز به نام اراتا اشاره شده بود اما چون مدرکی از ان یافت نشده بود باستان شناسان تصور کرده بودند که وجود این تمدن شبیه افسانه است .اما  با کشف تمدن جیرفت به طور اتفاقی مشخص شد که اراتا افسانه نبوده و اکنون تاریخ تمدن بشریت باید از دوباره نگاشته شود.در واقع این سیل باعث اشکار شدن کهن ترین تمدن جهان به همراه گنج های بی نظیر آن شد.

در 5000 هزار سال قبل از میلاد مسیح در مرکز  ایران که امروز کویر لوت قرار دارد دریایی وسیع به اندازه دریای خزر در مرکز ایران قرار داشت .توصیف این دریا در الواح و نوشته های باستانی اورده شده است همچنین امروزه مطالعات زمین شناسی اثبات میکند که کویر مرکزی ایران در گذشته دریایی بسیار وسیع بوده است.و تمدن های کهن ایران و شهرهای باستانی مثل شهر سوخته .تمدن جیرفت .تمدن سیلک و تمدن ایلام در اطراف این دریا شکل گرفته بودند.اما تغییرات اقلیمی ناگهانی که در دوران باستان رخ داد باعث خشک شدن آب دریایی مرکزی ایران شد که پیامد آن از رونق افتادن تمدن های اطراف آن بود.

قدیمی ترین و پیشرفته ترین این تمدن ها تمدن جیرفت یا همان تمدن افسانه ای آراتا  بود.که تا هزاران سال به همراه گنجینه های ارزشمند خود در زیر خاک مدفون بود.داستان کشف این تمدن به این صورت بود که که پس از دو سال خشکسالی در منطقه جیرفت کرمان بارانی سیل آسا در سال ۱۳۸۰ زمین تشنه را سیراب نمود و با شستن خاک پرده از اسرار هزاران ساله این سرزمین برداشت. در واقع باران شدید خاک را کنار زد و آثار و گنج های نفیسی را که سال‌ها در دل خاک پنهان بودند آشکار نمود. نخستین مرتبه یکی از روستاییان هنگام عبور از حاشیه هلیل رود با ظرفی روبه رو شد که از جنس سنگ بود و شکل و شمایل آن حکایت از تاریخی بودن داشت. مرد روستایی گنجی را دیده بود برای اهالی تعریف کرد و آن‌ها نیز که روزگار سختی را در تنگدستی و خشکسالی سپری کرده بودند این اتفاق را به فال نیک گرفته و گشایشی از سوی خداوند دانستند. با وجود اینکه روستاییان از گنجینه‌های نهفته در دل زمین بی خبر بودند، اما دست تقدیر گوستانی پر از آثار باستانی را در دسترس آن‌ها قرار داد و تیغه کلنگ آن‌ها یکی از اصلی‌ترین قسمت‌های این تمدن کهن را نشانه رفت.

مردم روستا که از ارزش کهن ترین تمدن جهان بی خبر بودند شروع به کندن زمین های اطراف کردند آنها در واقع گورستان شهر افسانه ای اراتا را پیدا کرده بودند و به این ترتیب شغل کشاورزی را کنار گذاشته و شروع به کندن گورهای 5000 هزار ساله کردن و اشیایی را که قیمت های میلون دلاری داشت به قاچقچیان با قیمت های بسیار پایین که گاهی برای یک شیع به 50 تا 100 هزار تومان میرسید میفروختند و سر از موزه ههای اروپا و امریکا در می اورد .به علت دور  افتاده بودن روستا تا 1.5 سال خبر کشف گنج به مقامات دولتی نرسیده بود و مردم همچنان در حال غارت و حفاری غیر مجاز بودند. تا این که مقامات اداره میراث فرهنگی و امنیتی یک محموله بزرگ از اشیا عتیقه را که در حال قاچاق به کشور امارات و برای یکی از شیوخ ثروتمند عرب بود کشف میکنند.و پس از پی بردن به منبع اشیا با همکاری نیروهای اطلاعاتی روستا محاصره شده و کار جستجوی خانه به خانه آغاز می شود که خوشبختانه تعداد 700 قلم از اشیای عتیقه کشف و به موزه ها تحویل داده می شود.

پس از گذشت یک سال و نیم اداره میراث‌فرهنگی که از این جریان باخبر شده بود از پروفسور یوسف مجید زاده متخصص خطوط باستانی که ساکن فرانسه بود، دعوت کرد تا در کاوش در این محوطه تاریخی شرکت کند.

پروفسور مجید زاده پس از بررسی محل متوجه شد که روستاییان فقط قسمت گورستان شهر گمشده آرا تا را غارت کرده‌اند جایی که اگر دست‌نخورده باقی می‌ماند اطلاعات دقیق‌تری به باستان‌شناسان می‌داد.

اما وجود تپه‌ای در اطراف گورستان توجه پروفسور مجید زاده را به خود جلب کرد پس از انجام کاوش‌های ابتدایی مشخص شد که این تپه در واقع بزرگ‌ترین معبد دنیای باستان به ابعاد 400 در 400 متر است که با میلیون‌ها خشت ساخته شده است و اکنون پس از 5000 هزار سال از دل خاک بیرون آماده است.

کاوش‌ها به‌سرعت انجام گرفت که ناگهان با ظروفی مواجه شدند که شکل بناهای قدیمی شهر بر روی آن حک شده بود و جهان باستان‌شناسی را متحیر کرد. معابد پلکانی که تصور می‌شد سومری‌ها اولین سازندگان آن بودند اکنون در جیرفت نمونه‌های بسیار بزرگ‌تر و قدیمی‌تر آن یافت شده بود.

شوک دوم به جهان تاریخ و باستان‌شناسی زمانی وارد شد که لوح‌هایی از دل معبد کشف شد با یک خط ناشناخته هندسی. پیش‌ازاین تصور می‌شد قدیمی‌ترین خط جهان هیروگلیف مصری است اما با کشف این خط معادلات باستان‌شناسی به لرزه درآمد چرا که قدمت این خط 1000 سال بیش از خط مصری بود و به‌این‌ترتیب افتخار بزرگی نصیب ایرانیان شد که اولین تمدن و خط جهان در این جا آغاز شده است.

گروه بزرگی از خط‌شناسان و باستان‌شناسان چهان به ایران آمدند تا راز این خطوط باستانی و علت نابودی تمدن آرا تا را کشف کنند. اما پس از بررسی‌ها متوجه شدند که برای رمزگشایی این خط حداقل به 40 سال زمان نیاز هست آن هم با تکنولوژی امروز جالب است بدانید سایر خطوط سومری و میخی پس از یک دوره 120 ساله رمزگشایی‌شده بود.

تیم باستان‌شناسی چندملیتی جیرفت به این نتیجه رسید که آن‌ها فقط توانسته‌اند قسمتی از ورودی شهر را کاوش کنند و تکمیل کاوش‌های باستان‌شناسی حدود 100 سال زمان می‌خواهد و آن‌ها تا کنون توانسته‌اند 1 درصد از مساحت شهر گمشده آرا تا را حفاری کنند.

گروه دیگری از باستان‌شناسان بر این باور بودند که این تمدن بر اثر یک اتفاق ناگهانی به زیر آب فرورفته و برخی از متون سومری و آکادی هم به این موضوع اشاره داشته‌اند که تعدادی از شهرهای مرکزی ایران به ناگاه در زیر آب غرق شده‌اند و این موضوع را به داستان اسطوره‌ای نوح مربوط دانسته‌اند و پس از مدتی هم که این دریای مرکز بر اثر تغییرات اقلیمی خشک می‌شود کسی از سرنوشت تمدن‌های گمشده خبری نداشت.

آنچه از توصیفات دیگر تمدن‌ها و خطوط باستانی آن‌ها در دست داریم این است که سرزمین آرا تا بسیار حاصلخیز بوده و مردمانی ثروتمند و بافرهنگ داشته که در صنعتگری و معماری و ساخت ظروف سنگی بسیار مهارت داشته‌اند.

در تصاویری که ازروی ظروف آن‌ها مشاهده می‌شود می‌توان به پوشش مردها که بسیار تنومند بودند و لباس‌هایی نیم‌تنه می‌پوشیدند موهای مردان بلند و تا کمر آن‌ها است و جالب آن که یوزپلنگ‌ها را اهلی کرده بودند و از آن‌ها برای شکار استفاده می‌کردند.

در تمدن آرا تا بر خلاف بین‌النهرین تصویری از خدایان و بت‌ها وجود ندارد و به نظر می‌رسد که آن‌ها خدایی را که دیده نمی‌شد می‌پرستیدند. ایده‌ای که بعدها در دین ابراهیم به کار گرفته شد و او مردم را از پرستش بت نهی می‌کرد و به سمت خدایی که از نظرها غایب بود هدایت می‌کرد.

عده‌ای دیگر از باستان‌شناسان بر این باورند که آریایی‌ها در واقع همان ساکنان آرا تا بودند که پس از تغییرات اقلیمی ناشی از زیر آب رفتن شهرها و سپس خشک‌شدن دریای مرکزی به‌ناچار به سمت روسیه امروزی کوچ کردند اما بعدها با سرد شدن و یخ‌بندان دوباره به زادگاه اصلی خود برگشتند.

اما آنچه که مسلم است رازهای تمدن آرا تا هنوز برای ما ناشناخته است و تا زمان کشف رمزگشایی خطوط باستانی این سرزمین ابهامات زیادی برای ما وجود دارد اما باستان‌شناسان اشاره کردند که اگر لوح دوزبانه‌ای کشف کنند شاید بتوانند در 5 سال آینده خط منحصربه‌فرد این تمدن را رمزگشایی کنند. پیزی که برای خط هخامنشیان اتفاق افتاد و ما با استفاده از کتیبه سه زبانه بیستون به کشف راز هخامنشیان و مؤسس آن یعنی کوروش کبیر پی بردیم.

منابع:

https://www.youtube.com/watch?v=wSh4nS8HkZE

Jiroft, Fabuleuse Decouverte en Iran, Dossiers Archeologica 287, October 2003.

Yousef Mazidzadeh, Jiroft earliest oriental civilization (2004).